सामुदायिक वन ठोकर्पावासीका लागि बरदान
अच्युत रेग्मी / (सिन्धुपाल्चोक), २७ साउन । पहिलोपटक सामुदायिक वन राष्ट्रिय दिवस मनाउन पाउँदा ठोकर्पावासी खुसी छन् ।
सामुदायिक वनको उद्गमस्थलका रुपमा परिचित ठोकर्पा गाविसमा यसैवर्षदेखि सामुदायिक वन राष्ट्रिय दिवस मनाउन थालिएपछि स्थानीयवासीमा खुसीयाली छाएको हो । विसं २०३० साउन २५ मा तत्कालीन गाउँ पञ्चायतका सभापति नीलप्रसाद भण्डारीको पहलमा ठोकर्पामा मुलुककै पहिलो सामुदायिक वनको स्थापना भएको थियो ।
सामुदायिक वनको मान्यता पाएको ४३ वर्षपछि पहिलो पटक सामुदायिक वन दिवस मनाइएको हो । ठोकर्पा– २ का ९३ वर्षीय इन्द्रबहादुर थापा त्यतिवेलाको उजाड डाँडालाई सम्झेर भावुक हुनुभयो । “घाँसदाउरा केही पाइदैनथ्यो, अहिले जताततै हराभरा छ,” उहाँले भन्नुभयो ।
उहाँले त्यस बखत खाना पकाउन दाउरा नभएर रुखका जरा खोतलेर दाउराको रुपमा प्रयोग गर्नुपरेको क्षण स्मरण गर्दै भन्नुभयो – “हामी गाउँले मिलेर बोटबिरुवा रोप्यौँ र एकघन्टा टाढा गएर पानी बोकेर ल्याएर हाल्थ्यौँ ।” आगामी पुस्तालाई घाँसदाउराका लागि अब भने सहज हुने उहाँको भनाइ छ ।
त्यसबेला नीलप्रसादसहितको १०३ सदस्यीय कार्यसमितिले सामुदायिक वनको स्थापना गरेको थियो । त्यही समितिले वनको रेखदेख गर्ने गथ्र्यो । उक्त वन बनाउन र संरक्षण गर्न तत्कालीन जिल्ला वन अधिकृत डा तेजबहादुरसिंह भण्डारीले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्नुभएको थियो ।
ठोकर्पा–५ की ६० वर्षीया कृष्णकुमारी पौडेल त्यतिबेला तीन घन्टा टाढा गएर घाँसदाउरा खोजेर ल्याउनुपरेको दुःख सम्झनुहुन्छ ।
“अहिले आफ्नै बारीमा घाँसदाउरा पाइन्छ,” उहाँले भन्नुभयो । ‘ठोकर्पा सामुदायिक वन विश्वको पहिलो अभियान’ नारालाई तय गरेर अहिले ठोकर्पावासी वन संरक्षण र सम्बद्र्धनमा जुटिरहेका छन् ।
जिल्लामा हाल ४२९ सामुदायिक वन रहेका जिल्ला वन अधिकृत शिव सापकोटाले बताउनुभयो । वन संरक्षण र सम्बद्र्धनमा स्थानीय समुदायको महत्वपूर्ण भूमिका रहेपनि वन प्रविधिज्ञ र रेञ्जरको पनि उत्तिकै भूमिका हुने उहाँ बताउनुहुन्छ ।
ठोकर्पा र कालिका गाविसबीच रहेको ठोकर्पा वनको संरक्षणपछि अहिले इन्धनको जोहो गर्न सजिलो भएको छ । सामुदायिक वनका अभियन्ता नीलप्रसाद भू–क्षय, बाढीपहिरो रोक्न र घाँसदाउराको अभाव हुन नदिन आफूले सामुदायिक वनको अवधारणालाई अगाडि सारेको बताउनुहुन्छ ।
पूर्व वन तथा भू–संरक्षणमन्त्री अग्निप्रसाद सापकोटा विश्व जगत्मा नेपालको पहिचान वन क्षेत्र नै भएकाले यसको विकास र विस्तार अहिलेको आवश्यकता रहेको बताउनुहुन्छ । “वनले ‘हरियो वन नेपालको धन’ भन्ने पहिचान पाएकाले यसको संरक्षण हुनु जरुरी छ,” उहाँले भन्नुभयो ।
हाल मुलुकको १७ लाख ९८ हजार ७३३ हेक्टर क्षेत्रफलमा १८ हजार ९६० वटा सामुदायिक वन फैलिएका छन् । वन तथा भू–संरक्षण मन्त्रालयका सचिव उदयचन्द्र ठाकुर सामुदायिक वनमा देखिएका चुनौतीलाई सबै मिलेर समाधान गर्नुपर्ने बताउनुहुन्छ । “सबै मिलेर एउटै धारणा बनाइयो भने सामुदायिक वनको समस्या हल हुन्छ,” उहाँले भन्नुभयो ।
सामुदायिक वन महासङ्घका अध्यक्ष गणेशबहादुर कार्की सामुदायिक वनको संरक्षण गरेमात्र देशको पहिचान स्थापित हुने बताउनुहुन्छ । विश्वव्यापी रुपमा आफ्नो पहिचान बनाएको सामुदायिक वनलाई जोगाउनु सबैको दायित्व भएको उहाँको भनाइ छ ।
ठोकर्पा सामुदायिक वनमा खोटे सल्लो, साल, सिसौँ, समी, टुनी, कटुसलगायतका रुख छन् भने आँप, कागती, नास्पाती, अमला, काफल, सुन्तलालगायतका फलफूलका रुख छन् । बाघ, भालु, चितुवा, मृग, स्याल, वनकुखुरा, ढुकुर, जुरेली, गिद्ध यहाँ पाइने मुख्य वन्यजन्तु तथा चराचुरुङ्गी हुन् । रासस