दूधका उत्पादनमा विविधीकरण गर्न प्रोत्साहन

फिदिम, कात्तिक ३० गते । पछिल्लो समय पाँचथरका किसानले दूधको बजार फराकिलो बनाउन यसको विविधीकरण गर्नुपर्ने रहेछ भन्ने थाहा पाएका छन् । यही मेसो धेरै किसानले धमाधम पछ्याउनसमेत थालेका छन् । यसतर्फ आकर्षित हुन थाल्ने किसानले राम्रो आम्दानी पनि गर्न थालेका छन् ।

पाँचथरका किसानले तरल दूधलाई ठोसमा परिणत गरेर विविधीकरण गर्ने गरेका हुन् । दूधका उत्पादनको विविधीकरण गरेर किसानले छुर्पी, घिउ, पनिर, चिज, खुवा (कुराउनी), ललीपपलगायत उत्पादन गरेका छन् । विविधीकरणले दूधको बजारीकणमा सहजीकरण गरिदिएको किसान बताउँछन् । अहिले किसानले खोलेका पाँचथर लुङ्रुपाको फान्टे, मिक्लाजुङको होममेड, नवमीडाँडाको जोरधारलगायत ४३ डेरी उद्योगले दूधको विविधीकरण गरिरहेका छन् । डेरी खुल्ने क्रम बढ्दो अवस्थामा रहेको समेत पाइएको छ । यसले दूधको माग उच्चदरले बढाएसँगै गाउँघरमा व्यावसायिक गाई, भैँसी पालन पनि बढाएको छ ।

विविधीकरणका कारण दूधको बजार फराकिलो बन्न थाल्दा पाँचथरमा दुग्ध उत्पादक सहकारी संस्था खुल्ने क्रम पनि बढेको छ । सरकारीमा आबद्ध हुने किसानद्वारा डेरी चलाएर सङ्गठित रूपमा पनि दूधको विविधीकरण गर्न थालिएको छ । जिल्लामा पौवासारतापमा महाभारा, रानीटारमा कालिका, रविमा उज्यालो गाउँ, अमरपुरमा कुम्भकर्णलगायत ठाउँमा २५ वटा दुग्ध उत्पादक सहकारी संस्था खुलिसकेका छन् । विविधीकरणले दूधको माग बढाएसँगै आपूर्ति पनि बढाउन किसानलाई प्रोत्साहित गरिरहेको नागिनका त्रिशक्ति दुग्ध उत्पादक सहकारी संस्था अध्यक्ष रिन्जी शेर्पाले बताउनुभयो । उहाँले प्रोत्साहनको रूपमा दूधालु गाई, भैँसी पालनमा किसानलार्ई पचास हजार रुपियाँसम्म ऋण दिने गरेको सुनाउनुभयो । विविधीकरण गर्न थालेपछि किसानले गाउँघरमै फ्याटको आधारमा बजारकै बराबर दूधको मूल्य पाउन थालेका बताइएको छ । फिदिम–९, लुम्फाबुङका कामधेनु डेरी सञ्चालक तिलमान सम्बाहाम्फेले पानी नहालेको दूध लिटरको ४० देखि ५० रुपियाँसम्ममा किनी दिने गरेको सुनाउनुभयो । lalipop

दूधको विविधीकरणमा प्रोत्साहित गरिएका किसान यसतर्फ आकर्षित हँुदा उनीहरूले लाभ लिन थालेका जिल्ला पशु सेवा कार्यालयका पशु सेवा प्राविधिक निरज भट्टराईले बताउनुभयो । उहाँले विविधीकरणले दूधको बजारीकरणमा पनि ठूलो सहयोग पुग्न थालेको सुनाउनुभयो । दूधको विविधीकरण गर्ने क्रममा बन्न जाने यहाँको छुर्पी अमेरीका, जापान, क्यानडा, कोरिया बिक्ने गरेको छ । घिउ, चिज, पनिर, खुवा, ललिपपलगायत नेपालकै विभिन्न ठाउँका होटल, पसलमा बिक्ने गरेको छ । छुर्पी चारसयदेखि नौसय, पनिर, चिज, खुवा, घिउ पाँच सय रुपियाँसम्ममा बिक्ने डेरी सञ्चालक बताउँछन् । पशु सेवा कार्यालयका अनुसार पाँचथरबाट वार्षिक चिज २४.९८, घ्यू १५.७२, छुर्पी १६.७२ र पनिर ४.७१ मेट्रिक टनसम्म उत्पादन भइरहेको छ । यतिको दुग्धजन्य वस्तुबाट वर्तमान बाजार भाउअनुसार साढे तीन करोड रुपियाँसम्म आम्दानी हुने देखिन्छ । यहाँ दुग्धजन्य वस्तुको उत्पादन मात्रा दूधको विविधीकरणसँगै बढ्दो क्रममा रहेको पाइएको छ । यसले दर्जनौको लागि रोजगारी सिर्जना हुनेगरि उद्योग उद्यम खोल्न प्रोत्साहित पनि गरिरहेको छ । पाँचथरमा भइरहेको दूधको विविधीकरणले व्यावसायिक गाई, भैँसी पालन गरे ओलन नबिक्ला भन्ने किसानमा पर्ने द्विविधा पनि हटाउँदै लगेको छ ।

विविधीकरण गरेर दूधको बजार फराकिलो पार्ने क्रम बढ्दो अवस्थामा रहँदा पनि पाँचथरमा उत्पादन हुने दूध अत्यन्तै न्यून मात्र बिक्री हुने गरेको पाइएको छ । जिल्ला पशु सेवा कार्यालयको तथ्याङकले पाँचथरमा उत्पादन हुने दूध अहिले कुल उत्पादनको दस प्रतिशत मात्र बिक्री हुने गरेको देखिन्छ । कार्यालयका अनुसार पाँचथरमा भैँसी, गाई र चौरीको वार्षिक जम्मा तीन करोड ७९ लाख ३६ हजार ९४ लीटर ३७ हजार अर्थात् ३७ हजार ९३६.०९ मेट्रिक टन दूध उत्पादन हुने गरेको छ । जसमध्ये जिल्लामा वार्षिक ४० लाख ३७ हजार ४० लीटर अर्थात् ४ हजार ३७.०४ मेट्रिक टनसम्म मात्र बजार जाने गरेको पाइन्छ । यो तथ्याङ्कले कुल उत्पादनको १०.६४ प्रतिशत मात्र जिल्लामा दूध किनबेच भइरहेको देखाउँछ । यति दूध डेरी, दूग्ध उत्पादक सहकारी संस्था र दुग्ध विकास संस्थानले किनेर खपतका साथै बिक्री–वितरण गर्ने गरेका छन् । बाँकी ८९.३६ प्रतिशत तीन करोड ३८ लाख ९८ हजार ९६० लिटर बजार नगइरहेको देखिएको छ । कतिपय दुर्गम क्षेत्रका उत्पादित दूध बजार अभावका कारण किसानले बेच्न नपाइरहेको देखिएको छ । ति क्षेत्रमा पनि दूधको विविधीकरण गर्ने उद्योग उद्यम खोल्न खोल्नन प्रोत्साहित गरे दूधको बजारीकरणले व्यापकता पाउने देखिन्छ ।