पर्यटक लोभ्याउँदै सत्खलुवा ताल (आलेख)
बाँके, मङ्सिर २८ गते । धान र तोरी मनग्य फल्ने फाँटहरु, वनजङ्गल, जीवजन्तु, नदी र तालहरुले जो कोहीलाई लोभ्याउँछ । नेपालकै बढी अन्न फल्ने, थारु बहुल, जातीय र जैविक विविधताले धनी बर्दियालाई प्रकृतिले अनेकौं उपहार दिएको छ । यस्तै उपहारमध्येको एक हो, बारबर्दिया नगरपालिका–९ खैरेनीमा रहेको सत्खलुवा ताल । कुनै समय माछापालन र सिँचाइका लागि उपयोग गरिएको यो ताल अहिले पर्यटकको आकर्षक गन्तव्य बनेको छ ।
पाँच वर्षअघि माछाको ठेक्का रद्द गरी संरक्षण थालिएको सत्खलुवा तालमा अहिले डुङ्गा सयर गर्न पर्यटकको ओइरो लाग्ने गरेको छ । तालकै कारण यस क्षेत्रमा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक बढ्दै गएका छन् । बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्र बारबर्दिया नगरपालिका–९ खैरेनीमा रहेको सत्खलुवा तालमा पर्यटक डुङ्गामा सयर गर्न लालायित हुन्छन् । तालमा पानी खान आउने जङ्गली जनावरको अवलोकनका लागि पनि पर्यटक आउने गरेका स्थानीयवासी बताउँछन् ।
निकुञ्जभित्रका चुरे पहाडका सातवटा खोलाको पानी जम्मा भएर बनेकाले यो तालको नाम सत्खलुवा राखिएको बूढापाका बताउँछन् । जैविक विविधताको दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण मानिएको यस ताल वरपर विश्वकै दुर्लभ पाटेबाघ, चितुवा, चित्तल, सालक, अजिङ्गरलगायत जङ्गली जनावरको बसोबास छ । हिउँदको समय विशेष गरी चैत–वैशाखको खडेरीमा जङ्गली जनावर तिर्खा मेट्न यो तालमा आउने गर्छन् । भर्खरै संरक्षणको शुरुआत गरिएको भए पनि हाल ताल वरपर रैथाने चराका साथै आगन्तुक चराको पनि सङ्ख्या बढ्दै गएको संरक्षणकर्मी बताउँछन् ।
यस तालमा संसारबाट लोप हुन लागेको रातो कमलको फूलसमेत पाइन्छ । साठी बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको पूर्व–पश्चिम राजमार्गमा पर्ने बैदीचोकदेखि झण्डै ४ किलोमिटर उत्तरपूर्वमा रहेको सत्खलुवा ताल संरक्षणमा स्थानीयवासीको सक्रियता निकै बढेको छ । स्थानीयवासीको सक्रियतासँगै अहिले त्यहाँ घुम्न जानेहरुको घुइँचो लाग्ने गरेको छ । पछिल्लो समय स्थानीय बासिन्दाले संरक्षण र प्रचारप्रसारमा जोड दिन थालेपछि पर्यटकहरुको आवागमन पनि बढ्न थालेको बताउनुहुन्छ, सत्खलुवा ताल संरक्षण उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष सुनिल चापागाईं ।
“विगतमा माछापालन र सिँचाइका लागि प्रयोग हुँदै आएको यस तालको दुई वर्षदेखि पूर्ण संरक्षणका लागि लागिपरेका छौं,” उहाँले भन्नुभयो – “अहिले माछा मार्न र सिँचाइमा पूर्ण बन्देज लगाइएको छ ।” सत्खलुवा तालको सहायक तालका रुपमा नजीकै सपदुवा र सतञ्ची ताल पनि छन् । ती ताललाई पनि संरक्षण गरिएको छ । ताल संरक्षण गरे वातावरण जोगिने, जीवजन्तुको संरक्षण हुने र स्थानीयवासीले पनि लाभ लिनसक्ने भएकाले संरक्षणमा जुटेको चापागाईंको भनाइ छ । खुला चरिचरनको रुपमा रहेको ताल वरपरको वनलाई संरक्षित क्षेत्रको रुपमा घोषणा गरेर स्थानीयवासीकै पहलमा तारबारसमेत गरिएको छ ।
तारबार निर्माण उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष शिवप्रसाद अधिकारीका अनुसार नगरपालिकाको आर्थिक सहयोग र स्थानीयवासीको जनश्रमदान गरी रु २८ लाख २८ हजारको लागतमा ताल तथा ताल वरपरको चरिचरन क्षेत्र संरक्षणका लागि तारबारसमेत गरिएको छ । चैत–वैशाखको खडेरीका बेला बर्दिया राष्ट्रिय निकुन्जदेखि चुरे क्षेत्रका जीवजन्तुको पानी खाने ठाउँ सत्खलुवा ताल नै हो । ताल र आसपासमा बाघ, गैंडा, हात्ती, सालक, अजिङ्गर र विभिन्न जातका चरा अवलोकन गर्न सकिन्छ । सत्खलुवा ताललाई सरकारी पक्षबाट संरक्षित क्षेत्रको रुपमा घोषणा गरिनुपर्ने स्थानीयवासीको माग छ ।
बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज, पर्यटन बोर्ड, प्रकृति संरक्षण कोषलगायतले केही सहयोग गरे पनि पर्याप्त नभएको संरक्षण समितिका अध्यक्ष चापागाईंको गुनासो छ । उहाँले भन्नुभयो – “हामीले आफ्नै पहलमा यतिसम्म गर्न सकेका छौं । सरकारी निकायबाट सहयोग नहुँदा ताल संरक्षणका लागि सोचेअनुसार गर्न सकिरहेका छैनौं । राज्यले नै यसको संरक्षणमा ध्यान दिनुपर्छ ।” बर्दियाको चिनारीकै रुपमा रहेको सत्खलुवा ताल हेर्न र चरा अवलोकन गर्न आउने आन्तरिक पर्यटकहरुको सङ्ख्या दिन प्रतिदिन बढिरहेको छ ।
पर्यावरणीय र पर्यटकीय दृष्टिले अत्यन्तै सुन्दर यस तालको बेलैमा संरक्षण गरी उजिल्याउन राज्यको भूमिका जरुरी रहेको स्थानीयवासीको भनाइ छ । अहिले यो ताल वरिपरि दैनिक वनभोजका लागि पुग्नेहरुको घुइँचो छ । जैविक विविधताका हिसाबले महत्वपूर्ण रहेको ताल वरपर निकुञ्जका जङ्गली जनावरको समेत बासस्थान बढ्दै गएको छ । शान्त वातावरण र मनोरम दृश्यका साथै गर्मीमा पानी खान आउने जङ्गली जनावर सजिलै हेर्न पाइने हुँदा यो तालप्रति पर्यटकको आकर्षण बढ्दै गएको छ । स्थानीयवासीले गाउँदेखि तालसम्म साप्ताहिक रुपमा सरसफाइसमेत गर्दैआएका छन् । रासस